نام آزمایش
Cortisol
نام فارسی تست
کورتیزول
روش انجام
ECLIA, RIA
زمان نمونه گیری
نمونه گیری باید در ۶ تا ۸ صبح انجام شود.
نوع نمونه
S, U (R&24h)
علت درخواست تست
- تشخیص سندرم کوشینگ (با علائم چاقی، لاغری عضلانی و ضعف ماهیچه ای) نیاز به شواهدی از افزایش ترشح کورتیزول دارد . درحالی که سطح کورتیزول سرم دارای نوسانات غیر قایل پیش بینی شده است. کورتیزول ادراری بیانگر بخشی از کورتیزول آزاد سرم است که توسط کلیه فیلتره شده و به خوبی به میزان ترشح کورتیزول مرتبط باشد. کاربرد آن در ارزیابی اولیه بیماران مشکوک به سندرم کوشینگ بوده و معمولا کورتیزول آزاد ادرار بیشتر از ۱۰۰ است.
- پایش و تشخیص اختلالات نارسایی اولیه یا ثانویه غده فوق کلیه (مانند بیماری آدیسون با علائم پیگمانتاسیون برنز مانند پوست، ضعف شدید، کم خونی پیشرونده، افت فشار خون، اسهال و سوء هاضمه ناشی از کاهش عملکرد غدد فوق کلیه)
توضیح راجع به تست
کورتیزول هورمونی است که توسط غدد آدرنال (فوق کلیه) تولید می شود. تولید و ترشح کورتیزول توسط ACTH (هورمون تولید شده توسط غده هیپوفیز) تحریک می شود. کورتیزول به شکستن پروتئین، گلوکز و لیپیدها، حفظ فشار خون و تنظیم سیستم ایمنی بدن کمک می کند. گرما، سرما، عفونت، تروما، استرس، ورزش، چاقی و بیماری های ناتوان کننده، می توانند غلظت کورتیزول را تحت تأثیر قرار دهند. هورمون کورتیزول با یک الگوی شبانه روزی ترشح می شود؛ بطوری که بیشترین سطح آن بین ساعت ۶ تا ۸ صبح و مقدار متوسط و کمترین مقدار آن در نیمه شب است.
آزمایش های خون و ادرار کورتیزول، برای کمک به تشخیص سندرم کوشینگ (پرکاری آدرنال) و بیماری آدیسون(کم کاری آدرنال)؛ دو اختلال جدی آدرنال به کار می روند.
در چه شرایطی تست افزایش می یابد؟
- سندروم کوشینگ، برخی از سرطان ها و استفاده طولانی مدت از کورتیکو استروئید ها
- بیماری کبدی و یا کلیوی شدید، افسردگی، پرکاری تیروئید و چاقی
- حاملگی و استفاده از قرص های ضد بارداری
- پس از جراحی، بیماری، جراحت، سپسیس(عفونت منتشر در بدن).
- درمان با تتراسایکلین
- سوختگی ها
- پر فشاری خون
- پرکاری تیروئید
در چه شرایطی تست کاهش می یابد؟
- بیماری آدیسون و یا عفونت توبرکلوزیس در غدد آدرنال
- برخی سرطان ها و آسیب دیدن سر (باعث آسیب دیدن غده هیپوفیز شود)
- کم کاری تیروئید
- هیپوگلیسمی (کاهش قند خون)
- بیماری های کبدی
- نکروز هیپوفیز پس از زایمان
تست های تکمیلی
ACTH, Aldosterone
تداخلات دارویی و آزمایشگاهی
تعدادی از داروها، به ویژه قرص های جلوگیری از بارداری،استروژن، اتانول، متادون، وازوپرسین، هیدروکورتیزون (شکل مصنوعی کورتیزول)،انسولین، مخدرها،رانیتیدین، وازوپرسین، پردنیزولون، اسپیرونولاکتون و … می توانند سطوح کورتیزول را افزایش دهند.
برخی از هورمون های استروئیدی، باربیتورات ها، فنی توئین، بتامتازون، کلونیدین، دگزامتازون، کتوکونازول، لوودوپا، لیتیم، اگسازپام، تری میپرامین و … ممکن است سطوح کورتیزول را کاهش دهند.
نکته ۱: استرس و فعالیت فیزیکی شدید می تواند تولید کورتیزول را افزایش دهند.
نکته ۲: با وجود کم کاری نسبی هیپوفیز؛ ممکن است نتایج تست طبیعی باشند.
اطلاعات تکمیلی
مقدار ناکافی کورتیزول باعث ایجاد علائم غیراختصاصی مانند کاهش وزن، ضعف عضلانی، خستگی، فشار خون پایین و درد شکمی می شود. گاهی اوقات کاهش تولید، در ترکیب با عامل استرس زا می تواند بحران آدرنال ایجاد کند که نیاز به توجه فوری پزشکی دارد.
کورتیزول بیش از حد می تواند باعث افزایش فشار خون، قند خون بالا، چاقی، پوست شکننده، رگه های بنفش بر روی شکم، ضعف عضلانی و پوکی استخوان شود. زنان ممکن است دوره قاعدگی نامنظم و افزایش موهای صورت داشته باشند؛ همچنین کودکان ممکن است رشد تأخیری و کوتاهی قد داشته باشند.
منابع
- Richard A. Mc Pherson, Matthew R. Pincus. Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Method, 23rd edition, 2017, Elsevier.
- Carl A. Burtis, David E. Bruns. Tietz Fundamentals of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics, 7th edition, 2015, Elsevier.
- ARUP Laboratories
- Mayo Medical Laboratories
- Lab Tests Online
۶- جعفر آبادی آشتیانی مهتاب و همکاران. کتاب جامع تست های تشخیصی و آزمایشگاهی پاگانا ۲۰۱۴، انتشارات جامعه نگر، ۱۳۹۴ .