نام آزمایش
PPD (Tuberculin Skin Test)
نام انگلیسی تست
purified protein derivative skin test
نام فارسی تست
تست توبرکولین پوستی برای تشخیص بیماری سِل (تست مانتو)
نوع نمونه
Skin test
برای تست پوستی توبرکولین، نمونه ای لازم نیست. از محلول ۵ واحدی PPD به میزان ۰.۱ میلی لیتر استفاده نموده و در سطح قدامی ساعد بصورت داخل جلدی (I.D.) تزریق می شود.
علت درخواست تست
- بررسی سرفه، کاهش وزن، خستگی، هموپتیزی و اختلالات عکس قفسه سینه و تشخیص اینکه علت این موارد توبرکلوزیس است یا خیر.
- بررسی موارد شناخته شده یا مشکوک به توبرکلوزیس با یا بدون علایم
- ارزیابی بیمارانی که در معرض خطر عفونت با توبرکلوزیس هستند (مانند لنفوم، ایدز و دیابت)
- غربالگری نوزادان با تست Tine در زمان اولین ایمونیزاسیون جهت تشخیص آلودگی به توبرکلوزیس.
- غربالگری افراد در معرض خطر آلودگی به توبرکلوزیس (مانند: پرسنل پزشکی، پرستاران خانگی، افراد زندانی و افرادی که در شرایط غیر بهداشتی زندگی می کنند)
توضیح راجع به تست
از تست پوستی توبرکولین برای غربالگری عفونت قبلی به باکتری سِل استفاده می شود.
این تست قابلیت بین توبرکلوزیس فعال و نهفته را ندارد.
این تست روش روتین غربالگری در کودکان، پرسنل پزشکی، افراد در معرض خطر آلودگی و افراد مشکوک به عفونت با توبرکلوزیس است.
در این آزمایش از PPD (پروتئین اشتقاقی تخلیص شده یا تصفیه شده) از نوع PPD-H یا PPD-S استفاده می شود. PPD بصورت درون جلدی تزریق می شود. در تست مانتو؛ PPD با استفاده از سرنگ پلاستیکی یک بار مصرف با سوزن کوتاه (سوزن انسولین) با قطر ۲۵-۲۶ G تزریق می شود. خارج کردن سوزن باید با کمی تاخیر صورت گیرد تا محلول PPD از محل تزریق نشت نکند.
این آزمون بر اساس جستجوی حساسیت تاخیری (DTH) نسبت به آنتی ژنهای باسیل مایکوباکتریوم توبرکلوزیس انجام می گیرد. باید توجه داشت که مثبت شدن این تست؛ دلالت بر بیماری سِل فعال نمی باشد و می تواند یکی از موارد زیر باشد:
۱- عفونت قبلی مایکوباکتریایی با تظاهرات بالینی یا بدون آن (تحت بالینی) که اکنون غیر فعال یا خوب شده است.
۲- عفونت مایکوباکتریایی فعال همراه با تظاهرات بالینی یا بدون آن وجود دارد.
۳- واکسیناسیون با واکسن ب.ث.ژ(BCG). معمولاً با گذشت زمان از واکسیناسیون؛ شدت واکنش پوستی توبرکولین کاهش می یابد. بنابراین بندرت واکنش پوستی تست توبرکولین؛ در افرادی که واکسینه شده اند، شدید است.
در چه شرایطی تست بطور کاذب منفی می شود؟
- عفونت ها (این عفونت های می توانند سبب کاهش شدت واکنش پوستی توبرکولین یا منفی شدن آن گردند)
- ویروسی (سرخک، اوریون، آبله مرغان، سرخجه و HIV مخصوصاً در مرحله AIDS)
- باکتریایی (تیفوئید، بروسلوز، جذام، سیاه سرفه، سیفلیس، سِل پیشرفته مانند سل اَرزنی و توبرکلوزیس اخیر)
- قارچی (بلاستومیکوزیس در امریکای جنوبی)
- واکسیناسیون با ویروس های زنده مانند سرخک، اوریون و پولیومیلیت.
- اختلالهای متابولیکی مانند: نارسایی مزمن کلیوی (مهار سیستم ایمنی)
- عوامل تغذیه ای (فقر شدید غذایی به ویژه پروتئین ها)
- بیماری های بدخیم سیستم لنفاوی (لنفوم هوچکین، لوسمی لنفوسیتیک)
- بیماری های مزمن و بدخیمی ها (سارکوئیدوز و کارسینومای پیشرفته)
- داروها (کورتیکواستروئید ها و بسیاری از داروهای سرکوبگر ایمنی دیگر)
- سن (نوزادان کمتر از ۶ ماه و بخصوص کمتر از ۳ ماه و بیماران مسن بعلت کاهش واکنش های ایمنی)
- بیماری های نقص ایمنی اولیه T-cell و یا توام (B-cell , T-cell) به ترتیب در: سندروم دی ژرژ و سندروم ویسکوت آلدریچ.
- بیماری های خود ایمنی مانند SLE
- اختلالات اندوکرینی مانند کم کاری تیروئید
- عوامل متفرقه (هیجان و استرس، افسردگی شدید، درماتیت آتوپیک، بیماری های روانی، جراحی، سوختگی شدید، آتروفی پوست در افراد مسن و GVHD)
تست های تکمیلی
کشت و اسمیر AFB، کشت خلط، عکس قفسه سینه
تداخلات دارویی و آزمایشگاهی
کورتیکواستروئید ها، ایزونیازید (در کودکان) داروهای سرکوب کننده ایمنی، واکسن های ویروسی مانند سرخرگ، اوریون، سرخجه یا فلج اطفال در صورتی که در عرض ۴ تا ۶ ساعت پیش از این تست مصرف شده باشند؛ واکنش پوستی را سرکوب خواهند کرد.
نکته مهم ۱: نحوه صحیح نگهداری محلول PPD :
۱- درتاریکی
۲- در ۴ تا ۶ درجه سانتی گراد ( قرار در محیط بیرون و یا یخ زدگی باعث خراب شدن محلول می گردد)
۳- بسته بودن درب محلول
۴- خودداری از انتقال محلول به شیشه ی دیگر (باعث می شود تا توبرکولین جذب شیشه گردد)
نکته مهم ۲: زمانی که محلول توسط سرنگ کشیده می شود باید بلافاصله تزریق شود (نباید در سرنگ باقی بماند)
اطلاعات تکمیلی
معمولاً پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت؛ محل تزریق PPD را بررسی می کنند. بعد مشخص می شود. فقط ناحیه متورم (و سفت شده) اندازه گیری می شوند. چنانچه محل تزریق دارای برجستگی، سفتی (Induration) و قرمز رنگ (اریتم) شده باشد، اطراف محلی که سفت شده با خودکار یا ماژیک مشخص کرده و حد واسط دو قطر آنرا محاسبه می کنند. اگر قطر دایره کمتر از ۵ میلی متر باشد؛ تست توبرکولین منفی است .
در صورتی که قطر دایره بین ۵ تا ۱۰ میلی متر باشد؛ آنرا مشکوک تلقی نموده و در صورت لزوم آزمایش رابعد از حداقل ۱ هفته تکرار می کنند. تکرار تست به فاصله ۵ سانتی متری تزریق قبلی و یا بر روی دست مقابل انجام می شود.
در صورتی که قطر دایره بیش از ۱۰ میلی متر است و این افراد سفر به مناطق آلوده داشته اند؛ داروهای داخل وریدی مصرف می نمایند و یا نقایص ایمنی و یا اختلالات دیگری دارند که خطر ابتلا به سل را افزایش می دهد؛ نیجه آزمایش مثبت است. همچنین واکنش بیشتر از ۱۵ میلی متر در همه افراد مثبت در نظر گرفته می شود.
نکته ۱: واکنش مشکوک تست توبرکولین ممکن است بدلیل تماس شخص با مایکوباکتریوم های Atypical بروز کند. همچنین این حالت در افرادی که مبتلا به HIV هستند و یا افرادی که اخیراً تماس نزدیک با بیمار مبتلا به سل داشته اند مشاهده می گردد.
نکته ۲: گاهی ممکن است یک واکنش مثبت شدید، بصورت نکروز و زخم تظاهر کند. ضمناً قرمزی بدون سفتی؛ ارزش تشخیصی ندارد.
نکته ۳: بهتر است همیشه اندازه قطر سفتی تست پوستی توبرکولین نیز گزارش شود و فقط بصورت منفی، مثبت یا مشکوک اکتفا نگردد.
نکته ۴: از بین روش های مختلف تست پوستی توبرکولین؛ روش مانتو قابل اعتماد ترین آنها می باشد، زیرا که مقدار PPD تزریق شده، دقیق و مشخص است و در نتیجه تفسیر آن نسبت به روش های دیگر صحیح تر می باشد. از دیگر روش ها شامل: تست تمبر توبرکولین(Patch test) برای کودکان، تست Heaf، روش Rosenthal و روش Vollmer می باشد.
نکته ۵: حدود ۴ هفته طول می کشدتا پس از ورود باسیل کُخ یا مایکوباکتریوم توبرکلوزیس به بدن؛ شخص حساس می شود.
منابع
- Richard A. Mc Pherson, Matthew R. Pincus. Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Method, 23rd edition, 2017, Elsevier.
- Lab Tests Online
۳- وارسته عبداالرضا و همکاران. روش های عملی در ایمونولوژی، انتشارات ترجمان خرد، چاپ اول، ویراست دوم، ۱۳۸۷ .
۴- پاکزاد پرویز. اصول و تفسیر آزمایشهای سرولوژی بالینی، انتشارات نور دانش، چاپ سیزدهم، ۱۳۹۱ .